Deze ranglijst komt voort uit het volledige onderzoek dat de supermarkten punten geeft op basis van 52 indicatoren. Het percentage staat voor de hoeveelheid punten die zijn gescoord op het mogelijke totaal. Superlijst Sociaal is een initiatief van Questionmark en wordt ondersteund door Oxfam Novib en Solidaridad. De meeste kleine supermarkten zijn niet meegenomen, maar doordat de geselecteerde supermarken samen ruim 80% van het marktaandeel vormen, geeft het onderzoek een meer dan representatief beeld van “de Nederlandse supermarkt”.
Tienduizenden producten
In een supermarkt liggen duizenden of zelfs tienduizenden verschillende producten. Sommige producten hebben een relatief eenvoudige keten. Denk aan mango’s, die na de teelt worden verhandeld om te koelen, rijpen en verpakken om vervolgens gedistribueerd te worden naar supermarkten. Daar zijn niet zoveel verschillende bedrijven bij betrokken.
De keten van koffie is alweer complexer. En in samengestelde producten als maaltijdsalades en diepvriespizza’s heb je te maken met een heleboel ketens tegelijk. Dit maakt het niet eenvoudig voor een supermarkt om mensenrechtenbeleid door te voeren dat op alle fronten voldoet.
De Superlijst kan hierbij helpen. Het is meer dan een ranking van de verschillende supermarkten: het is ook een richtlijn voor supermarkten om in hun complexe bedrijfsvoering goed mensenrechtenbeleid door te voeren. De methodologie omvat 52 indicatoren waarop supermarkten zijn onderzocht en waarop zij punten konden scoren. Deze indicatoren kunnen ook gezien worden als een to-do lijst voor het doorvoeren van effectief mensenrechtenbeleid.
Arbeiders
Veel boeren en producenten huren arbeiders in om een deel van het werk te doen, bijvoorbeeld om te oogsten of snoeien. Deze arbeiders ontvangen te vaak een loon dat zo laag is, dat ze niet in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Dwangarbeid of gevaarlijke arbeidsomstandigheden komen ook voor.
Hoewel supermarkten hier niet als enige invloed op hebben, kunnen zij wel een belangrijke rol spelen in het realiseren van een leefbaar loon voor arbeiders. Zo moeten ze samenwerken met toeleveranciers, ruimte geven aan vakbonden en een goede prijs betalen die een leefbaar loon mogelijk maakt. Dat gebeurt in de meeste ketens niet. Sterker nog: supermarkten wéten vaak niet of de arbeiders in de ketens een leefbaar loon betaald krijgen.
Een positieve uitzondering is de bananensector: alle onderzochte supermarkten publiceren over het (ontbreken van) leefbaar loon in de bananenketen. Dat is een belangrijke stap en toont aan dat het wel kán. Tijd voor actie voor de mensen die mango’s plukken, garnalen pellen en rijst oogsten.
Kleinschalige boeren
Ingrediënten als cacao en palmolie zijn afkomstig van kleinschalige boeren. Deze boeren ontvangen vaak zo’n lage prijs voor hun producten dat ze met hun gezin in armoede leven. Armoede is een drijvende kracht achter problemen als ontbossing en kinderarbeid. Supermarkten nemen hier veel te weinig actie tegen.
In de cacaosector rapporteert Superlijst verschillende goede initiatieven. Zo werken Albert Heijn, Aldi en Plus samen met Tony’s Chocolonely aan een leefbaar inkomen voor cacaoboeren: zij passen op een deel van hun eigen merk-chocolade Tony’s Open Chain toe. Lidl onderneemt projecten in onder andere de cacaoketen om kleinschalige boeren te ondersteunen in de Way to Go-productlijnen.
De chocoladeproducten van huismerken liggen relatief voorop op het gebied van duurzaamheid. Maar supermarkten hebben ook A-merken in de schappen liggen, van bijvoorbeeld Mars en Nestlé. Met deze merken voeren supermarkten pittige onderhandelingen over prijs en de plek in het schap. Supermarkten moeten hun onderhandelingspositie ten opzichte van deze merken ook gaan gebruiken om te zorgen voor een betere positie van kleinschalige boeren.
Gender
Vrouwen hebben vaak de laagst betaalde banen en lopen de meeste veiligheidsrisico’s. Geweld op de werkvloer, discriminatie en lagere lonen zijn voorbeelden van misstanden waar vrouwen wereldwijd mee te maken hebben. Naast vrouwen hebben ook mensen uit de LHBTI+ gemeenschap bovengemiddeld vaak te maken met discriminatie.
Supermarkten kunnen bijdragen aan de oplossing hiervoor door doelstellingen en actieplannen op te stellen om genderongelijkheid aan te pakken. Dat gaat bijvoorbeeld over beleid dat geldt voor de hele supermarkt. Maar ze kunnen bijvoorbeeld ook onderzoek laten uitvoeren naar de betaling van mannen en vrouwen in ketens.
Daarbij moet goed worden samengewerkt met leveranciers. Alleen Lidl en Ekoplaza scoren hier punten op in de Superlijst. Lidl werkt samen met boerencoöperatie COMSA gericht op de versterking van de rol van vrouwen in de koffieproductie in Guatemala en Honduras. Ekoplaza ondersteunt vrouwen in Egypte om zelfstandiger te worden door bijvoorbeeld hulp bij het opzetten van een eigen bedrijf.
Kom in actie
Er zijn wat goede initiatieven, maar over het algemeen doen supermarkten veel te weinig om armoede en ongelijkheid tegen te gaan. Superlijst Sociaal is een tweejaarlijks rapport, dus in 2025 gaat Questionmark opnieuw onderzoeken wat de situatie is. Teken de petitie en roep supermarkten op in twee jaar flinke verbetering te laten zien.
Aantal behaalde handtekeningen: